Zij werd geboren op 15 mei 1903 te Rotterdam als dochter van Mozes Blom (1865-1928) en Sara Blommekoper (1863-1930). Zij was de jongste van drie zussen.

Op 14 juni 1933 trouwde ze in Rotterdam met Herman Vilbach en zij gingen wonen aan het Jaagpad 57 in Rijswijk. Herman was werkzaam in de boekhandel Van Stockum en later in de technische boekhandel Waltman in Delft. Anna en Herman namen zijn ouders, Salomon Vilbach (1864-1943) en Frederika Vilbach-Aardewerk (1864-1943) in huis. Begin 1939 werd hun dochter Suzan geboren.

10 mei 1940

De oorlog brak uit en Anna en Herman begrepen goed dat er een andere tijd zou aanbreken. Er werden voor Joden steeds meer beperkingen opgelegd. Hun bewegingsvrijheid werd beperkt en de eerste razzia’s vonden plaats. Op 15 september 1941 verschenen er plakkaten ‘Verboden voor Joden’. Herman Vilbach verloor zijn werk en vanaf 7 november 1941 was het zonder verlof of reisvergunning niet meer mogelijk om te reizen of te verhuizen. Alle vrijheid werd ingeperkt, persoonsbewijzen voor Joden moesten van een ‘J’ zijn voorzien en op 2 mei 1942 werd de Verordening, waarbij het dragen van de Jodenster verplicht werd gesteld, van kracht. Die ster moest altijd zichtbaar en in het openbaar gedragen worden en op 5 juni 1942 werd ook nog een volledig reisverbod voor alle Joden van kracht.

Omdat de situatie voor Joden steeds dreigender werd, besloten Anna en Herman om hun dochtertje Suzan ergens anders onder te brengen. Zij ging naar haar tante Hanna Brandt-Blom (1901-1963), de zus van Anna die in Hilversum woonde. Hanna was getrouwd met Karl Wilhelm Brandt (1900-1985), een niet-Joodse man van Duitse afkomst, een gemengd huwelijk dus. Suzan zou daar veilig zijn.

In het voorjaar van 1943 stonden plotseling handlangers van de bezetter voor de deur aan het Jaagpad in Rijswijk om de bewoners op te halen. Anna en Herman ontvluchtten het huis via het dak. De inmiddels 78-jarige ouders van Herman lukte het niet om te ontsnappen en zij werden weggevoerd. 

Onderduiken in Heinenoord

Anna en Herman vonden in Heinenoord een onderduikadres: Anna bij dominee Schiebaan en Herman bij de buren, schoenmaker Van ‘t Hof. 

Dominee  F.J.B. Schiebaan (1903-1998) was predikant in de gereformeerde kerk in Heinenoord en woonde met zijn vrouw, dochters Joke, Berber en het tweejarig zoontje Anne aan de Dorpsstraat 23. Jo van Aken van de Blaaksedijk was de huishoudelijke hulp in het gezin. Anna Vilbach deelde de slaapkamer met de kleine Anne, die haar ‘La’ noemde en vervolgens noemde iedereen haar ‘La’.

Haar man Herman werd ‘Wurth’ genoemd, omdat hij zo leek op Gerrit Brillenburg Wurth, de dominee van de Breepleinkerk in Rotterdam-Zuid en later ook hoogleraar theologie in Kampen. Tijdens de oorlog hield hij op de zolders boven het orgel een drietal Joodse gezinnen verborgen. ‘s Avonds kwam ‘Wurth’, via de achtertuinen, vaak op bezoek bij de dominee en kon hij samenzijn met zijn vrouw.

Zij waren niet de eerste onderduikers in het gezin en er waren contacten met het verzet, via Theo le Grand. Uit aantekeningen van de Zinkweggroep blijkt dat Herman Vilbach aan Theo le Grand om een vals persoonsbewijs had gevraagd.

Schiebaan en zijn vrouw boden ook het Joodse jongetje Lexje onderdak en iedereen dacht dat hij een zoontje van ‘La’ was. Nb: Wie Lexje was en wat er van hem is geworden is niet bekend.

25 april 1944

Plotseling meldde zich een groep landwachters bij het huis van de dominee.

Kwamen ze voor de dominee die tijdens de kerkdiensten openlijk kritiek uitte op het Duitse regime en die elke zondag de gemeente ‘Getrouwe God, de heidenen zijn gekomen’ liet zingen? (Psalm 79). Hij stond bekend als een Oranje Bolsjewist. 

Of wisten ze dat er Joodse onderduikers in het huis waren? Een van de verraders was de ex-Jehovagetuige H.W. Kuik, die een maand later ook dominee Fokkema zou verraden.

Iedereen werd in de studeerkamer bij elkaar gezet en de landwachters doorzochten het huis. 

Jo van Aken, de huishoudelijke hulp, kreeg van ‘La’ enkele foto’s in haar handen gedrukt, stopte ze onder haar kleren, tegen haar borst. Vervolgens vroeg ze toestemming om naar de keuken te gaan ‘om de kachel gaande te kunnen houden’: een van de landwachters bleef bij de keukendeur staan om Jo in de gaten te kunnen houden. Ongezien lukte het haar toch om de foto’s in het vuur te gooien. De landwachters vroegen ‘La’ om haar persoonsbewijs. Zij had altijd een vals persoonsbewijs geweigerd: trots was ze op haar Joodse afkomst en op haar persoonsbewijs waarop een ‘J’ prijkte. De ‘J’ was afgeplakt en dat werd opgemerkt. Het werd de ondergang van Anna.

Dominee Schiebaan en Anna Vilbach werden meegenomen naar het politiebureau van Heinenoord (direct om de hoek van de Dorpsstraat) en daarna overgebracht naar het politiebureau aan het Haagseveer in Rotterdam.

Mevrouw Schiebaan wist in alle tumult een kort briefje te schrijven, gaf dat aan haar hulp Jo die het in een doosje van de tandpasta frommelde, naar boven liep en het uit het slaapkamerraam over de schutting van de buren gooide. Dat werd de redding van Herman Vilbach.

Een dag later werden de smid Van Aken (de vader van Jo, de huishoudelijke hulp), garagehouder ‘t Hoen, vader en dochter Van Steensel meegenomen. Ook zij werden naar het politiebureau aan het Haagseveer gebracht. Wat de reden van de arrestatie was en waarnaar de Duitsers op zoek waren, is niet bekend. Op 1 en 12 mei werden ze, behoudens de dominee, weer vrijgelaten. Schiebaan werd op 10 mei 1944 getransporteerd naar Kamp Vught en op voorspraak van zijn broer, die Untersturmführer was bij de Waffen-SS, kwam hij na enige tijd vrij.

Hoe verging het Anna Vilbach-Blom? Vanuit het politiebureau aan het Haagseveer werd ze op 29 april getransporteerd naar Westerbork. In barak 67, de strafbarak, vond ze onderdak tot 19 mei 1944. Die dag stond de trein naar Auschwitz voor haar klaar. Op een onbekende dag in december 1944 kwam er in de gaskamer van Auschwitz een einde aan het leven van Anna Vilbach-Blom; zij werd 41 jaar oud.

Nu zijn vrouw opgepakt was kon Herman Vilbach niet langer in Heinenoord blijven bij de familie Van ‘t Hof. Vilbach werd in het geheim naar Hilversum. Bij zijn schoonzus Hanna werd hij herenigd met zijn dochter Suzan. Zij overleefden de oorlog evenals zijn schoonzus Hanna en haar gezin uit Hilversum.

De ouders van Herman Vilbach, Salomon en Frederika Vilbach-Aardewerk werden, nadat ze opgepakt waren, op 16 april 1943 vergast in Sobibor. 

Herman Vilbach liep na de oorlog in een boekwinkel in Delft Theo le Grand tegen het lijf. Ze herkenden elkaar en spraken over de donkere oorlogsperiode. Herman kon Le Grand vertellen dat zijn dochter ook de oorlog had overleefd maar dat zijn vrouw en zijn ouders het leven hadden gelaten in een concentratiekamp.

Mevrouw Schiebaan en haar kinderen konden na de arrestatie van haar man niet meer in Heinenoord verblijven en moesten op verschillende plekken onderduiken. De kleine Anne vond een thuis bij Koos en Cor Groeneveld – de Vroedt aan de Koninginneweg 22 in Oud-Beijerland en later bij Kees en Trijn Bongers – de Vroedt, de slager. Anne maakte de bevrijding in Oud-Beijerland mee.

In september 1944 was het gezin Schiebaan, behalve de kleine Anne, herenigd in De Krim bij Coevorden: dit hadden de Zinkweggroep en de Verzetsgroep Nieuweland (waar Johannes Post zijn verzetsactiviteiten begon) met elkaar geregeld. Het gezin beleefde de bevrijding in De Krim.

Na de bevrijding kwam het gezin nog kort terug in Heinenoord. Op 21 oktober 1945 werd dominee Schiebaan bevestigd als gereformeerd predikant in De Krim. Tien jaar had hij de gereformeerde gemeente Heinenoord gediend, in een moeilijke tijd en omstandigheden.

Op 21 mei 2017 werden voor Anna Vilbach-Blom en haar schoonouders Salomon en Frederika Vilbach-Aardewerk Stolpersteine gelegd voor het huis aan Jaagpad 57 te Rijswijk. 

Naast familieleden van Anna Vilbach-Blom  waren ook Berber Paarlberg-Schiebaan, de dochter van de dominee en haar man aanwezig. Over en weer konden ze elkaar het ontbrekende deel van de geschiedenis van Anna en Herman Vilbach vertellen. 

De naam van Anna Vilbach-Blom en haar nagedachtenis leven voort op: 

• Het Joods monument Rijswijk
• Het Nationaal Holocaust Namenmonument – Amsterdam
• Stolpersteine, Jaagpad 57 te Rijswijk. 
• Virtueel Monument 

Bronnen

• Dekker, Loek e.a., Oorlog in de Hoeksche Waard 1940-1945 (Heinenoord 2015)
• https://www.joodsmonument.nl/nl/page/686489/afbeelding-bij-anna-vilbach-blom
• https://www.oorlogsbronnen.nl/bronnen?term=anna+vilbach-blomm       
• https://www.joodsmonumentrijswijk.nl
• http://www.breepleinkerk.nl/orgelzolder
• https://www.drentheindeoorlog.nl/?aid=400 -Nieuwlande het dorp in verzet, dat collectief de Yad Vashem onderscheiding werd toegekend

laatst bijgewerkt: 27 maart 2025