Jaapje werd geboren op 31 juli 1938 te Numansdorp, als dochter van slager Jan van Nugteren (1905-1974) en Klaasje Vogelaar (1908-1999). Zij woonde met haar ouders en haar oudere zus Janny aan de Havenstraat in Numansdorp. Haar ouders hadden eerder de slagerij van de familie P.J.G. Roscheid overgenomen. Boven de winkel was het woonhuis van het jonge gezin en achter de winkel bevond zich de slachterij.

De meidagen van 1940 – de Duitse inval en het bombardement

Toen de oorlog uitbrak lag schipper Jan Willem Koch met zijn schip in de Rijkshaven van Numansdorp. Hij was een goede bekende van Jan van Nugteren. Altijd als hij in de Rijkshaven lag, ging hij naar de slagerij. Ook nu bezocht hij de winkel en hij vertelde aan de slager dat zijn vrouw Lena bang was dat hun schip een doelwit voor de Duitsers zou kunnen zijn. De haven was al eerder gebruikt voor troepentransporten. Daarop nodigde Jan van Nugteren de schipper, zijn vrouw en hun zoontje Bernardus uit om de pinkersterdagen bij hem en zijn vrouw door te brengen. Jaapje en Bernardus scheelden weinig in leeftijd en ze zouden zeker met elkaar kunnen spelen.

Het was ook onrustig in de Hoeksche Waard. Er waren vele militairen gelegerd, ook in Numansdorp op het Fort Buitensluis en verspreid in het dorp en de polders waren vele militairen ingekwartierd. Op 11 mei vond de Commandant van de ‘groep Spui’, Kolonel de Brauw, die zijn hoofdkwartier in Oud-Beijerland had, dat zijn troepen te dicht bij Rotterdam lagen. De havens en de stad Rotterdam waren een belangrijk doelwit. Om die reden gaf hij opdracht om in de nacht van 11 op 12 mei zijn staf en veel van zijn troepen ook te verplaatsen naar Numansdorp. ‘s Morgens vroeg op 12 mei waren er vele militaire voertuigen onderweg en dat bleef niet onopgemerkt. Een Duits vliegtuig hield vanuit de lucht alles in de gaten en wierp, rond 09.00 uur, vier bommen af.

De bommen troffen doel: eentje kwam terecht in de keuken van het Postkantoor, een andere op een werkplaats achter een pand aan de Voorstraat. De derde kwam terecht in een kapperszaak die veel werd bezocht door militairen. Hier vielen gelukkig geen slachtoffers omdat er op pinksterzondag niet gewerkt werd. 

De vierde bom kwam precies op de woning en de winkel van het gezin van Jan van Nugteren terecht, met grote  gevolgen. Beide gezinnen waren op dat moment in de woonkamer en konden geen kant op. Hulp kwam snel op gang. Maar voor Bernardus Koch kwam die hulp te laat, hij werd direct gedood. De ouders van Bernardus werden bedolven onder het puin, maar bleven min of meer ongeschonden. Janny, het oudere zusje van Jaapje,  zat op het moment van de inslag juist op de po, waardoor ze een aantal splinters in haar billen had, zo vertelde ze later in een interview. Moeder Klaasje lag ook onder het puin en hoorde Jaapje roepen: ‘Mama, mama help’, maar het was onduidelijk waar ze precies lag.

De helpers zochten verder en een van hen stond op een deur. Wat hij niet wist was dat Jaapje daaronder lag. Ze werd letterlijk doodgedrukt en zo eindigde ook het jonge leven van Jaapje, nog geen twee jaar oud.

Jaapje Nugteren en Bernardus Koch werden naast elkaar begraven op de Algemene Begraafplaats in Numansdorp, aan de Hallinxweg 37. Voorafgaand aan de begrafenis was er een rouwdienst in de kerk en de dominee sprak de bedroefde ouders van Jaapje toe: ‘U hoeft geen verdriet te hebben om het verlies van uw kindje. U bent in blijde verwachting van nieuw leven.’ Moeder Klaasje was ruim vijf maanden zwager en zo moest ze dus maar omgaan met verlies en rouw, aldus de dominee. Op 26 augustus 1940 werd zoon Leendert geboren.

Het huis was totaal vernield en het gezin Van Nugteren had geen dak meer boven hun hoofd en alle inboedel was vernield. Al snel werd een klein huisje geregeld, een eindje verderop in het dorp. Als eerste werd de winkel herbouwd, zodat de slagerij weer geopend kon worden. Dat zorgde weer voor inkomsten. Daarna werd het woonhuis ter hand genomen, zodat het gezin weer terug kon keren. Aan de zijde van de Kievitstraat herinnert een gedenksteen in de muur aan deze catastrofe.

Inundatie in 1944 – opnieuw verhuizen

De Duitse bezetter gaf begin 1944 opdracht om kustgebieden onder water te zetten: dit om het de oprukkende geallieerden zo moeilijk mogelijk te maken om via zee Nederland binnen te dringen.

Dat betekende dat diverse dorpen in de Hoeksche Waard geheel of gedeeltelijk ontruimd moesten worden. Op 21 februari 1944 begon de evacuatie vanuit Numansdorp en dat betekende dat Jan van Nugteren en zijn gezin opnieuw elders onderdak moeten vinden.

Zij vonden onderdak bij familie in ’s Gravendeel, op de bovenetage bij oom Arjaan Vogelaar, aan de Maasdamseweg, zo vertelde Janny in het interview. ‘Er waren bij oom Arjaan nog twee onderduikers in huis en als er gevaar dreigde moesten de twee onderduikers naar boven vluchten, op de vliering, boven ons gezin. In de Langestraat was ook een slagerij Van Nugteren, waar mijn vader ging werken. Tegenover de slagerij stond een school en in die school waren ook Duitse soldaten ingekwartierd. Het was best wel gevaarlijk met die twee onderduikers in huis’, aldus Janny.

Terugkeer naar Numansdorp

Tijdens de inundatie hadden de Duitsers uit woningen alles gesloopt wat bruikbaar was en door de vele beschietingen vanuit het bevrijde Brabant waren veel daken van huizen beschadigd.

Direct na de bevrijding werden de sluizen bij eb opengezet en kon het water uit de geïnundeerde gebieden afvloeien naar de rivieren. Polders werden drooggemalen en de infrastructuur werd hersteld. Er viel veel te repareren, er moest een flinke laag blubber verwijderd worden, muren geschilderd of behangen. Vanaf  juni 1945 woonde het gezin Van Nugteren weer in hun vertrouwde omgeving.

Dodenherdeking 4 mei

Jaarlijks, tijdens de Dodenherdenking op 4 mei, leggen schoolkinderen bloemen bij de graven van Jaapje van Nugteren en Bernardus Koch en zo leven beide kinderen voort  in onze herinnering.

Bronnen

• Dekker, Loek e.a., Oorlog in de Hoeksche Waard 1940-1945 (1995)
• Interview Janny Goudswaard- van Nugteren, door Will van Velsen
• https://wo2-hoekschewaard.nl/10-14-mei-1940/12-mei-1940-gastvrijheid-werd-peuters-in-bange-meidagen-noodlottig/

laatst bijgewerkt: 1 december 2024

laatst bijgewerkt: 30 november 2024