Hij werd geboren op 29 januari 1925 te Amsterdam als zoon van Stoffel van Breda (1890-1983) en Maria Stoffels (1889-1961). Jaap, de jongste in het gezin, groeide op met twee zussen: Pieternella Catharina (1918) en Martina (1920-1971) en broer Jacobus (1921). 

Jaap werkte, nadat hij zijn schooltijd met een Mulo-diploma had afgesloten, als kantoorbediende. Jaap woonde met zijn ouders aan de Breestraat 191 te Amsterdam midden in de Jodenbuurt.

Jaap raakte al snel betrokken bij het verzetswerk. Hij bracht illegale krantjes rond en werd met een paar neven door de politie opgepakt tijdens hun ronde. Zijn vader had kennelijk connecties want Jaap kwam al snel weer vrij, dit in tegenstelling tot zijn neven, die langer vastgehouden werden.

Werken in Duitsland of onderduiken

Ook Jaap ontving een oproep zich te melden voor de Arbeitseinsatz. Dat wilde hij in geen geval dus onderduiken was het enige alternatief. Hij dook eerst onder bij zijn zus Martina, die getrouwd was met Albert Tinholt en die sinds 1942 een kruidenierswinkeltje dreef.

Jaap kon daar niet lang blijven en dook vervolgens onder bij een tante. Via bemiddeling van een Rotterdamse gereformeerd predikant kwam Jaap terecht in het gezin van Adriaan Vogelaar aan de Smidsweg (nu Maasdamseweg) in ‘s-Gravendeel. Vogelaar was actief in het ‘s-Gravendeelse verzet en nadat hij Jaap in huis had opgenomen, kwam ook zijn broer Co naar ‘s-Gravendeel. Jaap verbleef beneden bij het gezin Vogelaar en Co op de eerste verdieping, bij het gezin Van Nugteren. Dat gezin woonde oorspronkelijk in Numansdorp maar moest in 1944 vanwege de inundatie verhuizen en Vogelaar bood zijn zus en zwager onderdak.

Verzet

Ook in ‘s-Gravendeel lieten de broers zich niet onbetuigd en werden ze actief in het verzet. Betrokken raakten ze bij de verzetsgroepen ‘s-Gravendeel en Mijnsheerenland. In september 1944 werden de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrachten (BS) opgericht. Het doel was om de verzetsgroepen te bundelen, te laten groeien, te bewapenen en militair te vormen. De Orde Dienst, het niet strijdend gedeelte van de BS, had tot taak om direct na de bevrijding de openbare orde en rust te bewaren na het vertrek van de Duitsers.

De laatste maanden werden er diverse keren schietoefeningen gehouden in de volgestouwde vlasschuur van en achter het huis van Vogelaar, aan de rand van het dorp en de broers waren daarbij betrokken. Dat gebeurde natuurlijk in het diepste geheim. Anko Schuuring, de wapeninstructeur van de groep ging met een hengellat op stap richting de Trekdam, zogenaamd om te vissen. Via een omweg kwam hij dan ‘s nachts in de schuur aan. Na de schietoefening ging hij via dezelfde omweg weer terug naar huis.

Jaap en Co wilden toch wel een poging wagen om naar het bevrijde gebied te gaan en vroegen Wim Baars, verzetsman en crosser, om advies. Wim Baars wees hun op de gevaren:  ‘Voor stroom de Dordtse Kil uit. Dan weer tegen stroom op het Hollandsch Diep om de Sasse Plaat mis te lopen. De kribben die bezuiden De Wacht lagen en een net gespannen met boeien door de Duitsers, dwars voor het uitlopen van de Dordtse Kil. Je moest precies tussendoor manoeuvreren en dat alles in het ‘stikkedonker’. Jaap en Co hadden de Kil en het Hollandsch Diep alleen maar op een kaart gezien. Ik heb het hun dan ook afgereden met het volgende motief: Je zit hier prima en het kan elke dag afgelopen zijn met de oorlog. Dat het nog drie maanden zou duren had niemand verwacht. Tevens zei ik hun dat wij (Wim Boot en Baars) die route eigenlijk ook niet meer durfden te nemen’.

Dit vertelde Wim Baars bij de opening van de tentoonstelling ‘40-’45 in de openbare bibliotheek van ‘s-Gravendeel, mei 1995. Het knaagde aan Wim Baars, dat hij Jaap van Breda had afgeraden om weg te gaan en dat er snel vrede zou komen. Vrede waarvan Jaap van Breda slechts een dag mocht genieten. 

De bevrijding

Op vrijdagavond 4 mei 1945 werd op de radio bekendgemaakt dat de Duitse troepen in Nederland zich hadden overgegeven en dat de capitulatie de volgende morgen om acht uur van kracht zou worden. Zoals ook elders heerste in ‘s-Gravendeel een uitbundige stemming, er werd zelfs gedanst op straat.

Hammeke, de Duitse Ortskommandant, wilde nog van geen ophouden weten en schoot met zijn revolver op de feestvierende en dansende menigte.

De leden van de Ordedienst werden opgeroepen om op 5 mei, ’s morgens om vijf uur, zich te melden in de schuur van Jan de Geus aan de Kerkstraat. Daar zouden zij hun wapens en instructies ontvangen. Er werden armbanden en stenguns uitgedeeld en tegen het ochtendgloren gingen de eerste patrouilles het dorp in. Ook Jaap en Co van Breda liepen hun patrouille.

De laatste tocht

Op 6 mei vertrok BS’er Jaap van Breda naar Mijnsheerenland om ook daar patrouille te lopen. Hij stond op wacht voor het gemeentehuis toen vanuit een voorbijrijdende vrachtwagen door een Duitse militair werd geschoten. Jaap van Breda werd getroffen door kogels in zijn rug en hoofd. Hij overleed ter plaatse.

De Duitser die het schot afvuurde werd wel gegrepen, maar later door de Canadezen vrijgelaten omdat zij geen moeilijkheden wilden in hun gebied. Zo kwam deze misdadiger er gemakkelijk vanaf, verzuchtte zijn zus Pieternella tegen Will van Velsen, in een interview in 1995.

Het bericht van zijn overlijden kwam hard aan bij zijn broer Co, zijn makkers uit het verzet. en bij zijn vader in Amsterdam die onmiddellijk op de hoogte werd gebracht.

Op 7 mei ondernamen vader en zussen van Jaap een lange reis van Amsterdam naar ‘s-Gravendeel. Vader en een zus stapten, in alle vroegte, op de fiets en bij Wieldrecht aangekomen werden ze tegengehouden door de bemanning van het veer. Zij hadden niets gehoord over een fusillade in Mijnsheerenland en misschien waren het wel NSB’ers, zo dachten ze. Ze smeekten de bemanning hen over te varen maar ze waren niet te vermurwen. Tot er een taxi verscheen met de andere zus van Jaap als passagier. Zij kon een telegram tonen, waarin stond dat Jaap van Breda was overleden. Dankzij dit bericht mochten ze met het veer mee naar de overkant en konden ze naar de familie Vogelaar.

Op vrijdag 11 mei vond de begrafenis van Jacob van Breda, oud 20 jaar, plaats op de Oude begraafplaats aan de Kerkstraat in ‘s-Gravendeel.

Het lichaam van Jacob van Breda werd die morgen overgebracht vanuit Mijnsheerenland en vanaf het woonhuis van Vogelaar aan de Smidsweg vormde zich de rouwstoet naar de begraafplaats. Twee omfloerste troms begeleidden de begrafenisstoet, daarachter volgde de gewapende escorte van zijn makkers uit het verzet, de BS van ‘s-Gravendeel. BS’ers uit Mijnsheerenland escorteerden de lijkwagen en droegen hem met militaire eer, compleet met saluutschoten, naar zijn laatste rustplaats. De stoet werd begeleid door burgemeester Van Heesen, ds. Spier en een Canadees leger aalmoezenier, die aan het graf het Onze Vader, in het Engels bad.

Vader van Breda, sprak tenslotte een dankwoord.

Zo kwam aan het jonge leven van Jacob van Breda,  de Amsterdamse jongen, een einde in de Hoeksche Waard. Gestorven voor vrijheid en vaderland. 

Een vriend van Jaap schreef een dag later: ‘Jaap, we spraken er over wat we na de oorlog zouden gaan doen.’ Jij zei enthousiast: ‘over 2 weken is de oorlog ten einde.’ En nu, nu is het zover. De oorlog is ten einde. ‘Maar jij bent net op het einde van me weggegaan.’

In de eenpitter, de ‘s-Gravendeelse verzetskrant bedanken de ouders van Jacob van Breda de onderduikfamilie van hun zoon: ‘Toch willen wij niet nalaten in het bijzonder de familie Vogelaar onze vriendelijke dank te brengen voor wat U voor Jaap gedaan hebt. De laatste maanden en dagen zullen wij nooit vergeten. Wij weten dat Uw trouw en liefde oprecht en eerlijk was’.

De naam van Jacob van Breda en zijn nagedachtenis leven voort op:

• Het Oorlogsmonument ‘s-Gravendeel
• Het Monument ‘Moeder’ onder Heinenoord
• De Erelijst van Gevallenen 1940-1945 – Hal van de Tweede Kamer
• De Gedenksteen in het voorportaal van de Willem de Zwijgerkerk, Olympiaweg 14 te Amsterdam, ter nagedachtenis aan de leden van de Gereformeerde Kerk van Amsterdam-Zuid. Het monument bevond zich oorpsronkelijk in de Schinkelkerk.

Bronnen

• Bax, Marjolein, Een wrang feest, (Balans 2020)
• Dekker, Loek e.a., Oorlog in de Hoeksche Waard 1940-1945 (Heinenoord 2015)
• Historische Vereniging ‘s-Gravendeel, speciaal bevrijdingsnummer 1995
• Stichting Jubileumboek ‘s-Gravendeel en auteurs, 1593 ‘s-Gravendeel 1993 (1993)
• https://wo2-hoekschewaard.nl/bezetting/jacob-van-breda-%e2%80%a0-6-mei-1945/
• https://wo2-hoekschewaard.nl/oorlogsverhaal/juliana-s-gravendeel-in-wo2/
• https://oorlogsgravenstichting.nl/personen/19949/jacob-van-breda

laatst bijgewerkt: 4 maart 2025