Hij werd geboren op 8 februari 1880 in Numansdorp als zoon van Andries Morisco (1838-1908) en Rebecca Cohen (1844-1940). Zijn ouders trouwden op 6 februari 1878 en stichtten in Numansdorp een gezin. Vader Andries was winkelier en oom David, broer van zijn vader, leidde de sigarenfabriek in Numansdorp.

De familie Morisco was mogelijk van oorsprong afkomstig uit Spanje of Portugal. De naam Morisco verwijst naar de Moren, de oorspronkelijke inwoners van het Iberische Schiereiland. Omdat ze gedwongen werden zich tot het katholicisme te bekeren, kwam aan het einde van de 15e eeuw de exodus en verspreiding van de Sefardische Joden op gang. Via Voorne en Putten vestigden de Morisco’s zich in Numansdorp.

Nardes bleef ongehuwd en groeide op met zijn broers Abraham (1878) en Maurits (1883) en zijn zus Flora (1882). Zijn zusje Sophia en broertje David overleden op heel jonge leeftijd. Broer Abraham was paardenhandelaar en emigreerde in 1938 naar Amerika en broer Maurits werd onderwijzer. 

Nardes, koopman in manufacturen, begon op 21 mei 1938 ook een handel in goud, zilver en uurwerken. Hij woonde aan de Rijksstraatweg 164 in Numansdorp.

Oorlog

Het rustige leven werd vanaf 10 mei 1940 wreed verstoord. De bezetter kondigde allerlei regels en verboden af. Zo verschenen op veel locaties de borden met het opschrift: ‘Voor Joden verboden’. Joodse winkels moesten half 1942 sluiten en vanaf augustus 1942 begonnen de Duitsers met het deporteren van Joden, zogenaamd naar werkkampen.

Nardes dacht misschien, dat hij vanwege zijn leeftijd niet opgeroepen zou worden voor een werkkamp. Maar de nazi’s zijn niets onziend en zijn uit op uitroeiing van het Joodse volk, ook in Numansdorp.

Op 5 november 1942 stonden de mannen van de Sicherheits Polizei (SD) voor de deur. Nardes werd gearresteerd en met zijn dorpsgenoten Antje en Jacob Zwarenstein met de tram naar Rotterdam gebracht. Daar zou Nardes zijn overgedragen aan de marechaussee, die hem, Jacob en Antje Zwarenstein uit Numansdorp en Pinas Zwarenstein uit Strijen met zeven familieleden overbrachten naar het Adama van Scheltemaplein in Amsterdam, waar de Zentralstelle für jüdische Auswanderung was gevestigd. De mannen van de SD gingen, nadat zij in Numansdorp hun werk hadden gedaan, direct naar Strijen om daar Pinas Zwarenstein en zijn familieleden te arresteren en mee te nemen. Het is dus aannemelijk dat Nardes, Antje en Jacob en de Strijense familie Zwarenstein gezamenlijk naar Amsterdam werden gebracht. Vanaf Loods 24 vertrok die dag geen transport.

Vanuit Amsterdam ging het richting Westerbork. Nardes Morisco werd op 7 november 1942 geregistreerd in Westerbork en op 10 november 1942 stond de trein klaar die hem naar Auschwitz bracht.

Nardes Morisco, 62 jaar oud, werd op 13 november 1942, bij aankomst in Auschwitz direct vergast, evenals zijn dorpsgenoten Jacob en Antje Zwarenstein.

Hoe verging het zijn broer Maurits en zus Flora?

Maurits werd opgepakt en vermoord in Auschwitz op 22 november 1942. Zijn vrouw Betje Veldman onderging hetzelfde lot op 25 januari 1943.

Flora en haar man Isidor Norden werden vergast in Auschwitz op 1 februari 1943 en hun zoon Andries op 14 mei 1943 in Sobibor.

Zo woonde na ruim honderd jaar, nadat de eerste Morisco zich in Numansdorp vestigde, geen enkele nazaat meer in het dorp.

Vergeten is Nardes Morisco niet, zijn naam en nagedachtenis leven voort op:

• Een Stolperstein met zijn naam ligt voor het pand Rijksstraat nummer 4 
• Nationaal Holocaust Namenmonument, Amsterdam

Bronnen

• Bennekom, Trix van, Halte Hausdorff (Rotterdam 2024)
• Dekker, Loek, e.a. Oorlog in de Hoeksche Waard 1940-1945 (Heinenoord 20150
• Riet, Frank van, De Dordtse Affaire (2022)
• Valkenburg, Rik, ‘Bij ‘t barnen van ‘t gevaar (Dordrecht 1970) – pag. 120 e.v.
• https://www.joodsmonument.nl/nl/page/129485/nardes-morisco
• https://www.oorlogsbronnen.nl/tijdlijn/1132ba92-5a3c-45be-a8bd-da00b94326b5

laatst bijgewerkt: 7 maart 2025