Auschwitz

Na het uitbarsten van de Tweede Wereldoorlog begon Duitsland met het stichten van kampen in door hen bezette landen om er mensen gevangen te houden die, als ‘ongewenste elementen’, werden beschouwd. Dit waren politieke tegenstanders, criminelen en Joden.
In Polen, aan de rand van de stad Oświęcim, werd een nieuw kamp gesticht: Konzentrationslager Auschwitz, in eerste instantie bedoeld om overvolle gevangenissen te ontlasten. Maar vanaf 1942 werd het langzamerhand het grootste kamp voor de massavernietiging van Joden.

In Auschwitz I, het oudste (moeder)kamp, werd geëxperimenteerd met Zyklon B, een blauwzuurgas dat de ademhaling van de gevangenen binnen enkele minuten deed stoppen, waarna zij het bewustzijn verloren. In 1941 werd begonnen met de bouw van Auschwitz II-Birkenau, het grootste complex. Hier stonden de grootste gaskamers voor de massale vernietiging van naar het kamp gedeporteerde Joden, Roma en Sinti.
Het kamp werd met torens en schuttingen met prikkeldraad omringd: contact met de buitenwereld was verboden. Het kampleven was zwaar en de gevangenen waren blootgesteld aan constante terreur. Toch probeerden de gevangenen hun waardigheid zo lang mogelijk vast te houden en zij probeerden lotgenoten, die het zwaar hadden door uitputting en ziekte te redden van de dood.

Het kamp kreeg vanaf 1942 een tweede functie: het werd het centrum van massale vernietiging van Europese Joden.
Vanuit Westerbork kwam de trein meestal donderdagmorgen vroeg, tussen drie en vier uur, aan en werd gerangeerd op een apart gedeelte van het goederenstation, afgezet met hoge prikkeldraadversperringen.
SS’ers met honden en jongens in gevangeniskleren wachtten de mensen op. Er werd gecommandeerd iedereen moest opschieten. “Raus! Raus! Mach schnell! dalli dalli!” Alles gebeurde op luid geroepen commando’s en met speciale aanwijzingen. Begreep je het niet, dan werd je vernederd of in elkaar geslagen. De bagage moest blijven liggen, mannen en vrouwen moesten apart gaan staan. Tijd om afscheid te nemen was er niet.Oude mensen en moeders met kinderen werden apart naar het kamp gebracht. De anderen liepen naar de ingang van het kamp. Zij kwamen allen door de poort met het opschrift ‘Arbeit macht frei’.
Ze moesten langs een SS-officier lopen, een arts. Die gaf aan of iemand naar links of naar rechts moest. Wat dit betekende, wisten de mensen niet. De mensen in de linkerrij gingen naar gebouwen, waar ze eerst gedesinfecteerd werden, vervolgens moesten ze douchen en dan zou er koffie zijn, zo werd hun verteld. De waarheid was anders: ze moesten zich uitkleden en door de buitenlucht naar de doucheruimte lopen. In elke doucheruimte konden 400 mensen tegelijk ‘douchen’. Was de doucheruimte vol, dan werd de deur dicht gedaan en vergrendeld. Via een opening in het plafond kwam vervolgens het gas. Zo werden de gevangenen stelselmatig om het leven gebracht, aldus een getuigenis van een overlevende van het kamp. Ze stierven alleen vanwege hun afkomst, ongeacht leeftijd of geslacht, beroep, nationaliteit of politieke voorkeur. Ze kregen meestal geen kampnummer en werden niet of nauwelijks geregistreerd. Dit gruwelijke tafereel herhaalde zich meerdere dagen in de week.
De gevangenen uit de rechterrij werden geregistreerd, er werd een kampnummer in de huid van hun arm gebrand en zij kwamen in overvolle barakken terecht. Als de Nazi’s je konden gebruiken werd je aan het werk gezet. Een 11-urige werkdag was normaal, die begon dan om 6 uur ‘s morgens. Het ochtendappel hadden ze dan al achter de rug. Vele anderen sleten hun dagen met wachten en niets doen tot het avondappel, dat meerdere uren kon duren. Iedereen moest dan komen opdraven: ook de zieken en de op die dag gestorven gevangenen moesten meegeteld worden!

Aan het einde van 1944 begonnen de kampleiders alle sporen van hun misdaden uit te wissen. Documenten werden vernietigd, sommige objecten gesloopt, verbrand of opgeblazen. Gevangenen die in staat waren deel te nemen aan een mars, werden geëvacueerd en de gevangenen die door de Duitsers in het kamp waren achtergelaten, werden op 27 januari 1945 door soldaten van het Rode Leger bevrijd. Zij troffen achtduizend doodzieke gevangenen aan.

Sinds 1947 is het kamp erkend als Staatsmuseum en dat is te danken aan een groep toenmalige Poolse gevangenen. Zij waren de motor achter de oprichting van de vereniging ‘Vaste Bescherming van het Kamp Oświęcim’.
In het kamp en op het terrein rondom, vond men na de bevrijding duizenden voorwerpen die aan de gedeporteerde Joden behoorden: koffers (sommige met namen en adressen), brillen, protheses, kamp- en burgerkleding, schoenen enz. Deze voorwerpen behoren nu tot de basiscollectie. In een expositie, in een aantal barakken, worden de leefomstandigheden van gevangenen getoond, die in het kamp door zware dwangarbeid, honger, ziektes, experimenten, en ook door executies, martelingen en straffen stierven. Dit alles ondersteund door documenten en foto’s. Schokkend is de berg haar, dat van de slachtoffers werd afgeknipt. De versterkte muren van de gebouwen, het prikkeldraad, de perrons, de gaskamers en crematieovens staan symbool voor de Holocaust, oorlog, terreur en genocide.

Miljoenen bezoekers uit de hele wereld brachten en brengen in Auschwitz een eerbetoon aan alle slachtoffers, een herinneringsplaats die sinds 1979 op de Werelderfgoedlijst van de Unesco staat.
Het internationale herdenkingsmonument staat sinds 1967 in kamp Birkenau.
In 2005 riepen de Verenigde Naties 27 januari, de dag van de bevrijding door de Russen, uit als de Internationale dag voor de herdenking van de slachtoffers van de Holocaust.

bronnen:

laatst bijgewerkt: 4 april 2025